3 / 17 پرهیزگاری
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که ساعتی بر خواری فرا گرفتن شکیب نورزد ، همواره در خواری نادانی باقی می ماند .
امام علی علیه السلام :بر دانشجوست که خود را به جستجوی دانش ، عادت دهد و از فرا گرفتن آن ، ملول نگردد و آنچه را فرا گرفته ، بسیار نشمارد .
امام علی علیه السلام :کسی که خود را به فراگیری دانشْ عادت ندهد ، گوی سبقت را نخواهد ربود .
امام علی علیه السلام در اشعار منسوب به ایشان : اگر این دانش با آرزو به دست می آمد/ نادانی در زمین باقی نمی ماند .بکوش و تنبلی مکن و غافل مباش/ که ندامت فرجامین، از آنِ کسی است که تنبلی کرده است .
3 / 17پرهیزگاریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن که در فراگیریِ دانش پرهیزگاری نورزد ، خداوند ، به یکی از این سه چیز مبتلایش می کند : یا او را در جوانی می میرانَد یا وی را در روستاها می افکند و یا به خدمت پادشاه مبتلا می گردانَد .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دانش ، رنگ جان است و رنگ بر چیزی چیره نمی شود ، مگر آن که از هر آلودگی ای پاکیزه گردد .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه دانش و خیر خواستی ، ابزار نادانی و شر را از دستت بگذار که زرگر ، آماده زرگری نمی شود ، مگر آن که ابزار کشاورزی را از دست خود بگذارد .
.
ص: 110
عنه علیه السلام :لا یَزکُو العِلمُ بِغَیرِ وَرَعٍ. (1)
المعجم الأوسط :مِن وَصایَا الخِضرِ لِموسی علیهماالسلام : أشعِر قَلبَکَ التَّقوی تَنَلِ العِلمَ. (2)
3 / 18التَّواضُعُ لِلمُعَلِّمِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَواضَعوا لِمَن تَعَلَّمونَ مِنهُ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :اُطلُبوا مَعَ العِلمِ السَّکینَهَ وَالحِلمَ ، لینوا لِمَن تُعَلِّمونَ ولِمَن تَعَلَّمتُم مِنهُ ، ولا تَکونوا مِن جَبابِرَهِ العُلَماءِ فَیَغلِبَ جَهلُکُم عِلمَکُم. (4)
الإمام علیّ علیه السلام :تَواضَعوا لِمَن تَتَعَلَّمونَ مِنهُ العِلمَ ولِمَن تُعَلِّمونَهُ ، ولا تَکونوا مِن جَبابِرَهِ العُلَماءِ فَلا یَقومَ جَهلُکُم بِعِلمِکُم (5) . (6)
عنه علیه السلام :لا یَتَعَلَّمُ مَن یَتَکَبَّرُ. (7)
الإمام الصادق علیه السلام :تَواضَعوا لِمَن طَلَبتُم مِنهُ العِلمَ ، ولا تَکونوا عُلَماءَ جَبّارینَ فَیَذهَبَ باطِلُکُم بِحَقِّکُم. (8)
.
1- .غرر الحکم : ح 10689 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 538 ح 9916 .
2- .المعجم الأوسط : ج 7 ص 79 ح 6908 عن عمر ؛ منیه المرید : ص 140 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 227 ح 18 .
3- .المعجم الأوسط : ج 6 ص 200 ح 6184 عن أبی هریره ؛ مشکاه الأنوار : ص 242 ح 701 .
4- .الفردوس : ج 1 ص 79 ح 238 عن أبی هریره ، کنزالعمّال : ج 10 ص 239 ح 29267 .
5- .فی أعلام الدین : «فلا یقوم علمکم بجهلکم» وهو الأنسب .
6- .غرر الحکم: ح 4543 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 202 ح 4100 ، مشکاه الأنوار : ص 242 ح 701 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ولیس فیه ذیله .
7- .غرر الحکم : ح 10586 .
8- .الکافی : ج 1 ص 36 ح 1 عن معاویه بن وهب ، روضه الواعظین : ص 14 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 80 ، بحارالأنوار: ج 2 ص 41 ح 2 .
ص: 111
3 / 18 فروتنی در برابر آموزگار
امام علی علیه السلام :دانش ، جز به پرهیزگاری پاکیزه نمی گردد .
المعجم الأوسط :از سفارش های خضر علیه السلام به موسی علیه السلام است : «بر دلت جامه پرهیزگاری بپوشان تا به دانش برسی» .
3 / 18فروتنی در برابر آموزگارپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در برابر کسی که از او فرا می گیرید ، فروتنی کنید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :همراه با دانش ، آرامش و بردباری را هم بجویید . در برابر آن که به او یاد می دهید و آن که از او یاد می گیرید ، نرمش به خرج دهید و از دانشمندان متکبّر مباشید که نادانی تان به دانشتان چیره گردد .
امام علی علیه السلام :در برابر آن که از او فرا می گیرید و آن که به او می آموزید ، فروتنی کنید و از دانشمندان متکبّر مباشید ، تا نادانی تان بر دانایی تان پیروز نگردد .
امام علی علیه السلام :کسی که تکبّر می ورزد ، چیزی فرا نمی گیرد .
امام صادق علیه السلام :در برابر آن که از او دانش می جویید ، فروتنی کنید و از دانشمندان متکبّر مباشید که باطل شما ، حقّتان را می بَرَد .
.
ص: 112
إرشاد القلوب :جاءَ فِی الحَدیثِ القُدسِیّ : یا أحمَدُ ، إنَّ أهلَ الدُّنیا کَثیرٌ فیهِمُ الجَهلُ وَالحُمقُ ، لا یَتَواضَعونَ لِمَن یَتَعَلَّمونَ مِنهُ، وهُم عِندَ أنفُسِهِم عُقَلاءُ، وعِندَ العارِفینَ حُمَقاءُ. (1)
راجع : ص 254 (التواضع للمتعلّم) و 440 (التواضع له) .
3 / 19الاِعتِدالُ فِی الأَکلِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ : وَضَعتُ خَمسَهً فی خَمسَهٍ وَالنّاسُ یَطلُبونَها فی خَمسَهٍ فَلا یَجِدونَها : وَضَعتُ العِلمَ فِی الجوعِ وَالجَهدِ ، وَالنّاسُ یَطلُبونَهُ بِالشَّبعَهِ وَالرّاحَهِ فَلا یَجِدونَهُ... . (2)
المواعظ العددیّه :جاءَ فِی الحَدیثِ القُدسِیّ : إنّی وَضَعتُ أربَعَهً فی أربَعَهِ مَواضِعَ وَالنّاسُ یَطلُبونَها فی غَیرِها فَلا یَجِدوها أبَداً ؛ إنّی وَضَعتُ العِلمَ فِی الجوعِ وَالغُربَهِ ، وَالنّاسُ یَطلُبونَهُ فِی الشِّبَعِ وَالوَطَنِ فَلَم (3) یَجِدوهُ أبَداً.... (4)
راجع : ج 2 ص 490 (الصوم) و 494 (قلّه الأکل) و 564 (کثره الأکل) .
3 / 20التَّبکیررسول اللّه صلی الله علیه و آله :اُغدوا فی طَلَبِ العِلمِ ، فَإِنَّ الغُدُوَّ بَرَکَهٌ ونَجاحٌ. (5)
.
1- .إرشاد القلوب : ص 201 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 24 ح 6 وراجع: منیه المرید : ص 243 .
2- .عوالی اللآلی : ج 4 ص 61 ح 11 ، عدّه الداعی : ص 166 وفیه «أوحی اللّه تعالی إلی داوود علیه السلام : یا داوود . . . » ، بحارالأنوار : ج 78 ص 453 ح 21 .
3- .کذا فی المصدر والصحیح : «فلن» أو «فلا» .
4- .المواعظ العددیّه : ص 241 .
5- .تاریخ بغداد : ج 13 ص 270 عن عائشه ، کشف الخفاء : ج 1 ص 149 ح 439 .
ص: 113
3 / 19 میانه روی در خوراک
3 / 20 سحرخیزی
إرشاد القلوب :در حدیث قدسی آمده است : «ای احمد! در اهل دنیا ، نادانی و حماقتْ فراوان است . در برابر آن که از او می آموزند ، فروتنی نمی کنند و آنان ، نزد خود خردمند و نزد عارفان ، احمق اند» .
ر . ک : ص 255 (فروتنی برای شاگرد) و 441 (فروتنی در برابر وی) .
3 / 19میانه روی در خوراکپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند عز و جل می گوید : «پنج چیز را در پنج چیز نهادم ، حال آن که مردم آن را در پنج چیز دیگر می جویند ، پس آن را نمی یابند . دانش را در گرسنگی و کوشش نهادم و مردم ، آن را در پُرخوری و راحت طلبی می جویند و نمی یابند ...» .
المواعظ العددیّه :در حدیث قدسی آمده است : «من ، چهار چیز را در چهار چیز نهادم و مردم ، آنها را در غیر اینها می جویند و هیچ گاه آنها را نمی یابند . من ، دانش را در گرسنگی و دوری از وطن نهادم و مردم آن را در پرخوری و اقامت در وطن می جویند . پس هیچ گاه آن را نمی یابند ...» .
ر . ک : ج 2 ص 491 (روزه) و 495 (کم خوری) و 565 (پرخوری) .
3 / 20سحرخیزیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بامدادان به جستجوی دانش برخیزید ؛ چرا که بیداریِ بامدادی ، مایه برکت و کامیابی است .
.
ص: 114
عنه صلی الله علیه و آله :اُغدوا فی طَلَبِ العِلمِ ، فَإِنّی سَأَلتُ رَبّی أن یُبارِکَ لاُِمَّتی فی بُکورِها ، ویَجعَلَ ذلِکَ یَومَ الخَمیسِ. (1)
3 / 21اِغتِنامُ الفُرصَهِ فِی الصِّغَرِ والشَّبابِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَثَلُ الَّذی یَتَعَلَّمُ العِلمَ فی صِغَرِهِ کَمَثَلِ الوَشمِ عَلَی الصَّخرَهِ ، ومَثَلُ الَّذی یَتَعَلَّمُ العِلمَ فی کِبَرِهِ کَالَّذی یَکتُبُ عَلَی الماءِ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :أوَّلُ هذِهِ الاُمَّهِ یَتَعَلَّمُ صِغارُها مِن کِبارِها ، وَآخِرُها یَتَعَلَّمُ کِبارُها مِن صِغارِها. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :أ یُّما ناشِئٍ نَشَأَ فی طَلَبِ العِلمِ وَالعِبادَهِ حَتّی یَکبُرَ ، أعطاهُ اللّهُ یَومَ القِیامَهِ ثَوابَ اثنَینِ وسَبعینَ صِدّیقاً. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن لَم یطلُبِ العِلمَ صَغیراً فَطَلَبَهُ کَبیراً فَماتَ ، ماتَ شَهیداً. (5)
الإمام علیّ علیه السلام :یا مَعشَرَ الفِتیانِ ، حَصِّنوا أعراضَکُم بِالأَدَبِ ، ودینَکُم بِالعِلمِ. (6)
عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : تَعَلَّمُوا العِلمَ صِغاراً تَسودوا بِهِ کِباراً. (7)
.
1- .المعجم الأوسط : ج 5 ص 256 ح 5244 عن عائشه ، کنزالعمّال : ج 10 ص 250 ح 29341 .
2- .الفردوس : ج 4 ص 135 ح 6420 عن أبی الدرداء ، مجمع الزوائد : ج 1 ص 333 ح 515 نقلاً عن الطبرانی فی الکبیر عن أبی الدرداء وفیه «کالنّقش علی الحجر» بدل «کمثل الوشم علی الصّخره» ، کنزالعمّال : ج 10 ص 249 ح 29336 ؛ منیه المرید : ص 225 وفیه «کالنقش علی الحجر» بدل «کمثل الوشم علی الصخره» وراجع: جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 82 .
3- .الفردوس : ج 1 ص 37 ح 70 عن ابن عبّاس .
4- .المعجم الکبیر : ج 8 ص 129 ح 7590 عن أبی اُمامه ، کنزالعمّال : ج 10 ص 151 ح 28773 ؛ منیه المرید : ص 104 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 185 ح 103 .
5- .کنزالعمّال : ج 10 ص 162 ح 28843 نقلاً عن ابن النجّار ، الفردوس : ج 3 ص 627 ح 5958 نحوه وکلاهما عن جابر .
6- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 210 .
7- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 267 ح 98 .
ص: 115
3 / 21 غنیمت شمردن فرصت در خردسالی و نوجوانی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بامدادان به جستجوی دانش برخیزید ؛ چرا که من از پروردگارم خواسته ام که بامدادِ امّتم را مبارک گردانَد و آن را در روز پنج شنبه قرار دهد .
3 / 21غنیمت شمردن فرصت در خردسالی و جوانیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که در خردسالی دانش بیاموزد ، مانند نقش بر سنگ است و کسی که در بزرگ سالی دانش بیاموزد ، مانند کسی است که بر آب می نگارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در آغاز ، این امّت ، خردسالان از بزرگ سالان می آموزند و در پایان ، بزرگ سالان از خردسالان خواهند آموخت .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر نورسته ای که در جستجوی دانش و عبادت رشد کند تا بزرگ شود ، خداوند ، روز قیامت پاداش هفتاد و دو صِدّیق (1) را به او می دهد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که دانش را در خُردسالی نیاموخته باشد و در بزرگ سالی آن را بجوید و بر این حالت بمیرد ، شهید مرده است .
امام علی علیه السلام :ای گروه جوانان! آبرویتان را با ادب و دینتان را با دانش نگاه دارید .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دانش را در خردسالی فراگیرید تا در بزرگی بدان سروری کنید .
.
1- .صِدّیق ، یعنی بسیار راستگو ، بیشتر به کسی گفته می شود که با گفتار و کردارش ، پیامبر خدا را تصدیق کند .(م)
ص: 116
عنه علیه السلام :مَن لَم یَتَعَلَّم فِی الصِّغَرِ لَم یَتَقَدَّم فِی الکِبَرِ. (1)
عنه علیه السلام :مَن سَأَلَ فی صِغَرِهِ أجابَ فی کِبَرِهِ. (2)
عنه علیه السلام : حَرِّض بَنیکَ عَلَی الآدابِ فِیالصِّغَرِکَیما تَقَرَّ بِهِ عَیناکَ فِی الکِبَرِ وإنَّما کامِلُ الآدابِ یَجمَعُها فی عُنفُوانِ الصِّبا کَالنَّقشِ فِیالحَجَرِ هِیَ الکُنوزُ الَّتی تَنمو ذَخائِرُها ولا یُخافُ عَلَیها حادِثُ الغِیَرِ النّاسُ اِثنانِ ذو عِلمٍ ومُستَمِعٌ واعٍ وسائِرُهُم کَاللَّغوِ وَالعَکَرِ (3)
ب ما لا یَنبَغی3 / 22التَّعَلُّمُ لِغَیرِ اللّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ العِلمَ رِیاءً وسُمعَهً یُریدُ بِهِ الدُّنیا ، نَزَعَ اللّهُ بَرَکَتَهُ، وضَیَّقَ عَلَیهِ مَعیشَتَهُ ، ووَکَلَهُ اللّهُ إلی نَفسِهِ ، ومَن وَکَلَهُ اللّهُ إلی نَفسِهِ فَقَد هَلَکَ. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن طَلَبَ العِلمَ لِأَربَعٍ دَخَلَ النّارَ : لِیُباهِیَ بِهِ العُلَماءَ ، أو یُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو لِیَصرِفَ بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَیهِ ، أو یَأخُذَ بِهِ مِنَ الاُمَراءِ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن طَلَبَ العِلمَ لِیُجارِیَ بِهِ العُلَماءَ ، أو لِیُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو یَصرِفَ بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَیهِ ، أدخَلَهُ اللّهُ النّارَ. (6)
.
1- .غرر الحکم : ح 8937 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 463 ح 8424 وراجع: منیه المرید : ص 225 .
2- .غررالحکم : ح 8273 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 447 ح 7879 .
3- .آداب المتعلّمین : ص 83 .
4- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 348 ح 2660 عن ابن مسعود ، بحارالأنوار : ج 77 ص 100 ح 1 .
5- .منیه المرید : ص 135 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 38 ح 61 ؛ عیون الأخبار لابن قتیبه : ج 2 ص 119 عن عبداللّه نحوه.
6- .سنن الترمذی : ج 5 ص 32 ح 2654 عن مالک ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 93 ح 253 عن ابن عمر و ص 96 ح 259 عن حذیفه و ح 260 عن أبی هریره ، سنن الدارمی : ج 1 ص 111 ح 380 عن مکحول نحوه ، المستدرک علی الصحیحین: ج 1 ص 162 ح 293 ، المعجم الأوسط: ج 6 ص 32 ح 5708 ، شُعب الإیمان: ج 2 ص 283 ح 1772 ؛ منیه المرید: ص 134 .
ص: 117
ب آنچه شایسته نیست
3 / 22 آموختن برای غیر خدا
اشاره
امام علی علیه السلام :کسی که در خردسالی نیاموزد ، در بزرگ سالی پیش نمی افتد .
امام علی علیه السلام :کسی که در خردسالی بپرسد ، در بزرگ سالی پاسخ خواهد داد .
امام علی علیه السلام :فرزندانت را در خردسالی بر آموختن آداب تشویق کن/ تا در بزرگ سالی چشمانت بدان روشن گردد .و تنها آن کسی آدابش کامل است که آنها را/ در آغاز کودکی همچون نقش بر سنگ ، گِرد می آورد .آنهاگنجینه هایی هستندکه ذخیره هایشان افزون می شود/ و از حوادث روزگار ، بیمی بر آنها نیست .مردم ، دو دسته اند : دانشمند و شنونده ای/ فراگیرنده و بقیه ، بیهوده و پریشان اند .
ب آنچه شایسته نیست3 / 22آموختن برای غیرخداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را برای ریا و خودنمایی و به دست آوردن دنیا فرا گیرد ، خداوند ، برکتش را از وی بر می دارد و روزی را بر او تنگ می کند و او را به خودش وا می گذارد و هرکس را خدا به خودش وا گذارد ، هلاکتش حتمی است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را برای چهار چیز بطلبد ، وارد آتش می گردد : برای آن که با دانشمندان رقابت کند ، یا با نادانان بستیزد ، یا مردم را متوجّه خود کند ، و یا از پادشاهان اخّاذی کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را بطلبد برای این که پا به پای دانشمندان برود یا با نادانان بستیزد یا مردم را متوجّه خود کند ، خداوند ، او را داخل آتش می گردانَد .
.
ص: 118
عنه صلی الله علیه و آله :لا تَعَلَّمُوا العِلمَ لِتُماروا بِهِ السُّفَهاءَ ، وتُجادِلوا بِهِ العُلَماءَ ، ولِتَصرِفوا بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَیکُم ، وَابتَغوا بِقَولِکُم ما عِندَ اللّهِ ؛ فَإِنَّهُ یَدومُ ویَبقی ویَنفَدُ ما سِواهُ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لا تَعَلَّمُوا العِلمَ لِتُباهوا بِهِ العُلَماءَ ، ولا لِتُماروا بِهِ السُّفَهاءَ ، ولا تَخَیَّروا بِهِ المَجالِسَ ، فَمَن فَعَلَ ذلِکَ فَالنّارَ النّارَ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن طَلَبَ العِلمَ لِیُباهِیَ بِهِ العُلَماءَ ، ویُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ فِی المَجالِسِ ، لَم یَرَح رائِحَهَ الجَنَّهِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله فی وصیّته لعلیّ علیه السلام : مَن تَعَلَّمَ عِلماً لِیُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو یُجادِلَ بِهِ العُلَماءَ ، أو لِیَدعُوَ النّاسَ إلی نَفسِهِ ، فَهُوَ مِن أهلِ النّارِ. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :لا تَتَعَلَّمُوا العِلمَ لِتُماروا بِهِ السُّفَهاءَ ، ولا تَتَعَلَّمُوا العِلمَ لِتُجادِلوا بِهِ العُلَماءَ ، ولا تَتَعَلَّمُوا العِلمَ لِتَستَمیلوا بِهِ وُجوهَ الاُمَراءِ ، ومَن فَعَلَ ذلِکَ فَهُوَ فِی النّارِ. (5)
.
1- .منیه المرید : ص 135 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 38 ح 60 ؛ سنن الدارمی : ج 1 ص 85 ح 259 عن ابن مسعود نحوه .
2- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 93 ح 254 ، صحیح ابن حبّان : ج 1 ص 278 ح 77 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 161 ح 290 کلاهما عن جابر بن عبداللّه وفیه «ولا لتحیزوا به المجلس» بدل «ولا تخیّروا به المجالس» و ح 292 عن ابن جریج وفیه «ولا لتحدّثوا به فی» بدل «ولا تخیّروا به» .
3- .المعجم الکبیر : ج 20 ص 66 ح 121 عن معاذ بن جبل وراجع: کنزالعمّال : ج 10 ص 202 ح 29059 .
4- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 363 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو و أنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مستطرفات السرائر : ص 116 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 54 ح 3 .
5- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 116 .
ص: 119
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش را فرا نگیرید تا بدان با نادانان بستیزید و با دانشمندان جدل کنید و مردم را به خود متوجّه سازید ؛ بلکه با سخنتان آنچه را نزد خداست ، بطلبید که آن ، دوام دارد و می مانَد و جز آن ، نابود می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش را فرا نگیرید تا بدان با دانشمندان رقابت کنید و با نادانان بستیزید و مجلس ها را به چنگ آورید ، که هرکس چنین کند ، در آتش است ، آتش .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را فرا گیرد تا با دانشمندان رقابت کند و در مجلس ها با نادانان بستیزد ، بوی بهشت را نیابد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارش به علی علیه السلام : هرکس دانش فرا گیرد تا بدان با نادانان بستیزد یا با دانشمندان مجادله کند یا مردم را به سوی خود بخواند ، از اهل آتش است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دانش را فرا نگیرید تا بدان با نادانان بستیزید و دانش را فرا نگیرید تا بدان با دانشمندان ، مجادله کنید و دانش را فرا نگیرید تا فرمان روایان را به سوی خود بکشید و هرکس چنین کند ، در آتش است .
.
ص: 120
عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ العِلمَ لِیُمارِیَ بِهِ العُلَماءَ ، أو یُجارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو یَتَأَکَّلَ بِهِ النّاسَ ، فَالنّارُ أولی بِهِ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ : یا أباذَرٍّ ... مَن طَلَبَ عِلماً لِیَصرِفَ بِهِ وُجوهَ النّاسِ إلَیهِ لَم یَجِد ریحَ الجَنَّهِ . یا أباذَرٍّ ؛ مَنِ ابتَغَی العِلمَ لِیَخدَعَ بِهِ النّاسَ لَم یَجِد ریحَ الجَنَّهِ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اُناساً مِن اُمَّتی سَیَتَفَقَّهونَ فِی الدّینِ ، ویَقرَؤونَ القُرآنَ ، ویَقولونَ : نَأتِی الاُمَراءَ فَنُصیبُ مِن دُنیاهُم ونَعتَزِلُهُم بِدینِنا ، ولا یَکونُ ذلِکَ ، کَما لا یُجتَنی مِنَ القَتادِ إلاَّ الشَّوکُ کَذلِکَ لا یُجتَنی مِن قُربِهِم إلاّ (3) ! (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن طَلَبَ العِلمَ لِلدُّنیا وَالمَنزِلَهِ عِندَ النّاسِ وَالحُظوَهِ عِندَ السُّلطانِ ، لَم یُصِب مِنهُ باباً إلاَّ ازدادَ فی نَفسِهِ عَظَمَهً ، وعَلَی النّاسِ استِطالَهً ، وبِاللّهِ اغتِراراً ، وفِی الدّینِ جَفاءً ، فَذلِکَ الَّذی لا یَنتَفِعُ بِالعِلمِ فَلیَکُفَّ ولیُمسِکَ عَنِ الحُجَّهِ عَلی نَفسِهِ وَالنَّدامَهِ وَالخِزیِ یَومَ القِیامَهِ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ عِلماً مِمّا یُبتَغی بِهِ وَجهُ اللّهِ عز و جل ، لا یَتَعَلَّمُهُ إلاّ لِیُصیبَ بِهِ عَرَضاً مِنَ الدُّنیا ، لَم یَجِد عَرفَ (6) الجَنَّهِ یَومَ القِیامَهِ. (7)
.
1- .حلیه الأولیاء : ج 7 ص 96 .
2- .مکارم الأخلاق: ج 2 ص 364 ح 2661 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 52 کلاهما عن أبی ذرّ الغفاریّ، بحارالأنوار : ج 77 ص 76 ح 3 وراجع: الأمالی ، الطوسی : ص 527 ح 1162 .
3- .جاء فی ذیل الحدیث : قال محمّد بن الصباح : «کأنّه یعنی الخطایا» .
4- .سنن ابن ماجه : ج 1 ص 94 ح 255 عن ابن عبّاس ، کنزالعمّال : ج 10 ص 188 ح 28987 .
5- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 3 ، روضه الواعظین : ص 16 عن الإمام علیّ علیه السلام ، أعلام الدین : ص 80 نحوه؛ کنزالعمّال : ج 10 ص 261 ح 29384 .
6- .أی ریحها الطیّبه ، والعَرْف : الرِّیح (النهایه : ج 3 ص 217) .
7- .سنن أبی داود : ج 3 ص 323 ح 3664 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 93 ح 252 ، مسندابن حنبل : ج 3 ص 239 ح 8465 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 160 ح 288 کلّها عن أبی هریره ؛ منیه المرید : ص 134 وفیهما «غرضا» بدل «عرضا» ، بحارالأنوار : ج 2 ص 38 ح 58 وراجع: سنن الدارمی : ج 1 ص 86 ح 261 .
ص: 121
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را فرا گیرد تا بدان با دانشمندان بستیزد یا پا به پای نابخردان برود یا مردم را چپاول کند ، آتش بدو سزاوارتر است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارش به ابو ذر : ای ابو ذر! ... هرکس دانش را بطلبد تا بِدان ، مردم را متوجّه خود کند ، بوی بهشت را نمی یابد . ای ابو ذر! هرکس دانش را بطلبد تا بِدان به مردمْ نیرنگ بزند ، بوی بهشت را نمی یابد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :گروهی از امّت من در دین ، تفقّه (ژرفکاوی) می کنند و قرآن می خوانند و می گویند : «نزد فرمان روایان می رویم و از دنیای آنان ، بهره می بریم و دینمان را از آنها جدا می کنیم» ، در حالی که چنین نیست؛ همان گونه که از خارْبُن جز خار چیده نمی شود ، از نزدیکی ایشان هم جز [ گناه] به دست نمی آید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را برای دنیا و احترام مردم و بهره مندی نزد پادشاه فرا گیرد ، به بابی از آن دست نمی یابد، جز آن که بر خودْ بزرگ بینی اش ، دست درازی اش به مردم ، تکبّرش نسبت به خدا و دوری اش از دین ، افزوده می شود . پس چنین کسی از دانش سود نمی برد . از این رو ، باید باز ایستد و از حجّت آوری بر ضدّ خود و پشیمانی و رسوایی روز قیامت ، دست بکشد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانشی را بیاموزد که سزاوار است برای خشنودی خدای عز و جل تحصیل شود و او جز برای به دست آوردن کالای دنیا نیاموزد ، در روز قیامت ، بوی خوش بهشت را نیابد .
.
ص: 122
عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ العِلمَ یُریدُ بِهِ الدُّنیا ، وآثَرَ عَلَیهِ حُبَّ الدُّنیا وزینَتَهَا استَوجَبَ سَخَطَ اللّهِ عَلَیهِ ، وکانَ فِی الدَّرَکِ الأَسفَلِ مِنَ النّارِ مَعَ الیَهودِ وَالنَّصارَی الَّذینَ نَبَذوا کِتابَ اللّهِ تَعالی ، قالَ اللّهُ تَعالی : «فَلَمَّا جَآءَهُم مَّا عَرَفُواْ کَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَهُ اللَّهِ عَلَی الْکَفِرِینَ» (1) . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن تَعَلَّمَ عِلماً لِغَیرِ اللّهِ أو أرادَ بِهِ غَیرَ اللّهِ ، فَلیَتَبَوَّأ مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مَن تَعَلَّمَ العِلمَ لِیُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو یُباهِیَ بِهِ العُلَماءَ ، أو یَصرِفَ وُجوهَ النّاسِ إلَیهِ لِیُعَظِّموهُ ، فَلیَتَبوَّأ مَقعَدَهُ مِنَ النّارِ ، فإنَّ الرِّئاسَهَ لا تَصلُحُ إلاّ للّهِِ ولِأَهلِها. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أخَذَ العِلمَ مِن أهلِهِ وعَمِلَ بِعِلمِهِ نَجا ، ومَن أرادَ بِهِ الدُّنیا فَهِیَ حَظُّهُ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن طَلَبَ العِلمَ یُریدُ بِهِ حَرثَ الدُّنیا لَم یَنَل حَرثَ الآخِرَهِ. (6)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ أوَّلَ النّاسِ یُقضی یَومَ القِیامَهِ عَلَیهِ . . . رَجُلٌ تَعَلَّمَ العِلمَ وعَلَّمَهُ وقَرَأَ القُرآنَ فَاُتِیَ بِهِ ، فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَها . قالَ : فَما عَمِلتَ فیها ؟ قالَ : تَعَلَّمتُ العِلمَ وعَلَّمتُهُ وقَرَأتُ فیکَ القُرآنَ . قالَ : کَذَبتَ ولکِنَّکَ تَعَلَّمتَ العِلمَ لِیُقالَ عالِمٌ ، وقَرَأتَ القُرآنَ لِیُقالَ هُوَ قارِئٌ . فَقَد قیلَ ! ثُمَّ اُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلی وَجهِهِ حَتّی اُلقِیَ فِی النّارِ. (7)
.
1- .البقره : 89 .
2- .مکارم الأخلاق : ج 2 ص 348 ح 2660 عن ابن مسعود ، بحارالأنوار : ج 77 ح 99 ح 1 .
3- .سنن الترمذی : ج 5 ص 33 ح 2655 ، سنن ابن ماجه : ج 1 ص 95 ح 258 وفیه «من طلب» بدل «من تعلّم» وکلاهما عن ابن عمر، کنزالعمّال: ج 10 ص 202 ح ص29062؛ منیه المرید: ص 134 وفیه «وأراد» بدل«أو أراد» ، بحارالأنوار:ج 2 ص 38 ح 59.
4- .تحف العقول : ص 43 ، الکافی : ج 1 ص 47 ح 6 عن الإمام الباقر علیه السلام ، الاختصاص : ص 251 وکلاهما نحوه ، بحارالأنوار : ج 77 ص 147 ح 59 .
5- .الکافی : ج 1 ص 46 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 328 ح 906 کلاهما عن سلیم بن قیس الهلالی عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 2 ص 34 ح 31 ؛ سنن الدارمی : ج 1 ص 85 ح 258 عن الإمام الحسن علیه السلام نحوه .
6- .تنبیه الخواطر : ج 2 ص 116 .
7- .صحیح مسلم : ج 3 ص 1514 ح 1905 ، سنن النسائی : ج 6 ص 23 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 207 ح 8284 ، المستدرک علی الصحیحین: ج 1 ص 189 ح 364 وج 2 ص 120 ح 2524، السنن الکبری: ج 9 ص 283 ح 18549، جامع بیان العلم وفضله: ج 2 ص 2 نحوه وکلّها عن أبی هریره ، کنزالعمّال: ج 3 ص 469 ح 7470 ؛ منیه المرید : ص 134 ، بحارالأنوار : ج 70 ص 249 ح 24 .
ص: 123
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کسی که دانش را برای دنیا بیاموزد و محبّت دنیا و زیورش را بر آن مقدّم دارد ، سزاوار خشم الهی است و در پست ترین مرتبه دوزخ با یهود و نصارا که کتاب خدا را پشت سر افکندند ، خواهد بود . خداوند متعال می فرماید : «پس هنگامی که [کتاب ]نزد آنان آمد ، به آنچه می شناختند ، کافر شدند . پس نفرین خدا بر کافران باد !» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانشی را برای غیر خدا فرا گیرد یا با آن غیر خدا را اراده کند ، جایگاهش را در آتش آماده کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را فرا گیرد تا بدان با نادانان بستیزد یا با دانشمندان رقابت کند یا مردم را به خود متوجّه کند تا او را بزرگ بدارند ، پس جای خود را در آتش ، آماده کند که ریاست ، جز برای خدا و اهلش روا نیست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را از اهلش فرا گیرد و به دانش خود عمل کند ، نجات یابد و هرکس با آن دنیا را بطلبد ، همان ، بهره اوست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرکس دانش را برای محصول دنیا بطلبد ، به محصول آخرت دست نمی یابد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نخستین کسی که روز قیامت علیه او حکم می شود ... مردی است که دانش را یاد گرفته و یاد داده و قرآن خوانده است . پس آورده می شود و نعمت هایش را به او می شناسانند و او نیز می شناسد . [ خداوند ]می پرسد : «با آنها چه کردی؟» . می گوید : دانش یاد گرفتم و یاد دادم و به خاطر تو قرآن خواندم . می گوید : «دروغ می گویی ؛ لیکن دانش آموختی تا به تو دانشمند بگویند و قرآن خواندی تا تو را قاری بخوانند و [ اینها به تو] گفته شد» . سپس فرمان داده می شود که وی را به چهره بر زمین بکشند تا در آتش اندازند .
.
ص: 124
الإمام علیّ علیه السلام :اِحذَر مِمَّن . . . یَتَعَلَّمُ لِلمِراءِ ، ویَتَفَقَّهُ لِلرِّیاءِ ، یُبادِرُ الدُّنیا ، ویُؤاکِلُ التَّقوی ، فَهُوَ بَعیدٌ مِنَ الإِیمانِ ، قَریبٌ مِنَ النِّفاقِ ، مُجانِبٌ لِلرُّشدِ ، مُوافِقٌ لِلغَیِّ ، فَهُوَ باغٍ غاوٍ ، لا یَذکُرُ المُهتَدینَ. (1)
عنه علیه السلام :لَو أنَّ حَمَلَهَ العِلمِ حَمَلوهُ بِحَقِّهِ لَأَحَبَّهُمُ اللّهُ ومَلائِکَتُهُ وأهلُ طاعَتِهِ مِن خَلقِهِ ، ولکِنَّهُم حَمَلوهُ لِطَلَبِ الدُّنیا ، فَمَقَتَهُمُ اللّهُ وهانوا عَلَی النّاسِ. (2)
عنه علیه السلام :خُذوا مِنَ العِلمِ ما بَدا لَکُم ، وإیّاکُم أن تَطلُبوهُ لِخِصالٍ أربَعٍ : لِتُباهوا بِهِ العُلَماءَ ، أو تُماروا بِهِ السُّفَهاءَ ، أو تُراؤوا بِهِ فِی المَجالِسِ ، أو تَصرِفوا وُجوهَ النّاسِ إلَیکُم لِلتَّرَؤُّسِ. (3)
الإمام الصادق علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِمُحَمَّدِ بنِ النُّعمانِ : یَابنَ النُّعمانِ ، لا تَطلُبِ العِلمَ لِثَلاثٍ : لِتُرائِیَ بِهِ ، ولا لِتُباهِیَ بِهِ ، ولا لِتُمارِیَ . ولا تَدَعهُ لِثَلاثٍ : رَغبَهٍ فِی الجَهلِ ، وزَهادَهٍ فِی العِلمِ ، وَاستِحیاءٍ مِنَ النّاسِ. (4)
عنه علیه السلام :قالَ لُقمانُ لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ ، لا تَتَعَلَّمِ العِلمَ لِتُباهِیَ بِهِ العُلَماءَ ، أو تُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ ، أو تُزانَ بِهِ فِی المَجالِسِ. (5)
.
1- .بحارالأنوار : ج 78 ص 10 ح 67 نقلاً عن مطالب السؤول ، والحدیث فی الطبعه المعتمده من مطالب السؤول ص 56 مع اختلاف فی الألفاظ .
2- .تحف العقول : ص 201 ، تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 206 نحوه ، کنز الفوائد : ج 2 ص 109 ، غرر الحکم : ح 7581 ولیس فیه «أهل طاعته من خلقه» وفیه «هانوا علیه» بدل «هانوا علی الناس» ، بحارالأنوار : ج 2 ص 37 ح 48 .
3- .الإرشاد : ج 1 ص 230 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 31 ح 19 .
4- .تحف العقول : ص 313 ، بحارالأنوار : ج 78 ص 292 ح 2 .
5- .دعائم الإسلام : ج 1 ص 83 ، قصص الأنبیاء : ص 190 ح 238 عن إبراهیم بن عبدالحمید عن أبی الحسن علیه السلام وفیه «تُرائی» بدل «تزان» ، بحارالأنوار : ج 13 ص 417 ح 10 ؛ سنن الدارمی : ج 1 ص 111 ح 383 و ص 112 ح 387 کلاهما عن شهر بن حوشب ، مسند ابن حنبل : ج 1 ص 402 ح 1651 عن عبداللّه بن عبدالرحمن ، جامع بیان العلم وفضله : ج 1 ص 107 عن ابن أبی الحسین وکلّها من دون إسناد إلی الإمام الصادق علیه السلام وفیها «ترائی» بدل «تزان» .
ص: 125
امام علی علیه السلام :بپرهیز از کسی که برای ستیز و جدل ، دانش فرا می گیرد و برای ریا تفقّه (ژرفکاوی) می کند ، به سوی دنیا می شتابد و تقوا را رها می کند . او از ایمان ، دور و به نفاق ، نزدیک است ، از هدایت بر کنار و با گم راهی همراه است . هموست سرکش گم راهی که ره یافتگان را یاد نمی کند .
امام علی علیه السلام :اگر حاملان دانش ، آن را چنان که باید حمل می کردند ، خداوند و فرشتگان و آفریدگانِ فرمان بردارش آنان را دوست می داشتند؛ ولی آنان ، دانش را برای دنیاجویی حمل کردند . پس خدا آنان را دشمن داشت و نزد مردم ، خوار شدند .
امام علی علیه السلام :آنچه از دانش برای شما آشکار شد ، فرا گیرید ؛ ولی مبادا آن را برای این ویژگی ها بجویید : با آن با دانشمندان رقابت کنید یا با نادانان بستیزید یا در مجلس ها خودنمایی کنید یا برای ریاست طلبی ، مردم را متوجّه خود کنید .
امام صادق علیه السلام در سفارش به محمّد بن نعمان : ای پسر نعمان! دانش را برای سه چیز مجوی : با آن ، خودنمایی کنی یا مباهات کنی یا بستیزی ؛ و برای سه چیز آن را رها مکن : میل به نادانی ، بی رغبتی به دانش و شرم از مردم .
امام صادق علیه السلام :لقمان به پسرش می گفت : پسرکم! دانش را فرا مگیر تا با دانشمندان رقابت کنی و با نادانان بستیزی یا خود را در مجلس ها به آن بیارایی .
.
ص: 126
راجع : ص 68 (الإخلاص) و ص 116 (التعلّم لغیر اللّه ) و 252 (الإخلاص) و 426 (الریاء) ، ج 2 ص 482 (الإخلاص) .
فائده:لقد نقلت بعض الأحادیث مقابل أحادیث هذا الباب، وکذلک أحادیث الباب الأوّل من آداب التّعلّم الّتی تؤکّد الإخلاص فی النیّه، واجتناب التّعلّم بدوافع غیر إلهیّه ، یبدو أنّها معارضه لهذه الأحادیث وهذه الأحادیث هی:
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن طَلَبَ العِلمَ لِغَیرِ اللّهِ لَم یَخرُج مِنَ الدُّنیا حَتّی یَأتِیَ عَلَیهِ العِلمُ فَیَکونَ للّهِِ . ومَن طَلَبَ العِلمَ للّهِِ فَهُوَ کَالصّائِمِ نَهارَهُ وَالقائِمِ لَیلَهُ . وإنَّ باباً مِنَ العِلمِ یَتَعَلَّمُهُ الرَّجُلُ خَیرٌ مِن أن یَکونَ لَهُ أبو قُبَیسٍ ذَهَباً فَأَنفَقَهُ فی سَبیلِ اللّهِ تَعالی. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الرَّجُلَ لَیَطلُبُ العِلمَ وما یُریدُ اللّهَ ، فَما یَزالُ بِهِ العِلمُ حَتّی یَجعَلَهُ للّهِِ عز و جل . (2)
الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : تَعَلَّمُوا العِلمَ ولَو لِغَیرِ اللّهِ ، فَإِنَّهُ سَیَصیرُ للّهِِ. (3)
.
1- .تنبیه الغافلین : ص 428 ح 670 عن أنس ؛ منیه المرید : ص 100 وفیه ذیله ، بحارالأنوار : ج 1 ص 184 ح 96 .
2- .الفردوس : ج 1 ص 194 ح 733 عن أنس .
3- .شرح نهج البلاغه : ج 20 ص 267 ح 98 .
ص: 127
توضیحی درباره احادیثِ اخلاص در طلب معرفت
ر . ک : ص 69 (اخلاص) و 117 (آموختن برای غیر خدا) و 427 و ص 253 (اخلاص) (خودنمایی) ، ج 2 ص 483(اخلاص) .
توضیحی درباره احادیثِ اخلاص در طلب معرفتدر مقابل احادیث این باب و نیز احادیث باب نخست از «آداب آموختن» که تأکید بر اخلاص در نیّت و اجتناب از تعلّم با انگیزه های غیر الهی دارند ، احادیثی نقل شده که به ظاهر ، معارض با این احادیث به نظر می رسند . این احادیث عبارت اند از :
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آن که دانش را برای جز خدا بجوید ، از دنیا بیرون نمی رود تا آن که دانش برایش حاصل شود و خدایی گردد و هرکس دانش را برای خدا بجوید ، مانند روزه دار شب زنده دار است . بی گمان ، بابی از دانش را که انسان فرا می گیرد ، برایش بهتر از آن است که همسنگ کوه ابو قُبَیس طلا داشته باشد و آن را در راه خدا انفاق کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :انسان ، دانش را می جوید ، بی آن که مقصودش خدا باشد . پس همواره دانش با او باشد تا آن را در راه خدای عز و جل قرار دهد .
امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دانش را فراگیرید ، هرچند برای غیرخدا باشد که به زودی برای خدا خواهد شد .
.
ص: 128
تعلیق :إنّ هذه الأحادیث وإن لم یکن لها اعتبار لازم للتعارض ، بَیْد أنّ التأمّل فی مضمونها یفید عدم وجود تعارض ، وذلک أنّ هذه الأحادیث لا ترید أن تدعو الناس إلی الریاء فی طلب المعارف الدینیّه أو تقلّل من دور الإخلاص فی برکات تحصیل العلم، بل تشیر إلی نقطه دقیقه بالغه الأهمیّه ، وهی أنّ أحد معطیات المعارف الإسلامیّه وبرکاتها حثّ طالب العلم علی الإخلاص . وکم هم الّذین یدخلون الحوزات العلمیّه أو یعکفون علی البحث والتحقیق فی حقل المعارف الدینیّه بحوافز غیر ربّانیّه ! بَیْد أنّ تعرّفهم علی معارف الإسلام النورانیّه بخاصّه تأمّلهم فی دور الإخلاص وخطر الحوافز الفاسده یساعدهم علی بلوغ درجات رفیعه من الإخلاص تدریجا . وإذا اشترطنا الإخلاص فی کلّ من یرید التعرف علی المعارف الإسلامیّه فقد حرمنا الکثیرین من التعرّف علی المعارف الدینیّه وَالعلوم الحقیقیّه .
3 / 23الاِستِحیاءرسول اللّه صلی الله علیه و آله :لا یَستَحیِ الشَّیخُ أن یَجلِسَ إلی جَنبِ الشّابِّ فَیَتَعَلَّمَ مِنهُ العِلمَ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَستَحیِ الشَّیخُ أن یَتَعَلَّمَ العِلمَ کَما لا یَستَحی أن یَأکُلَ الخُبزَ. (2)
الإمام علیّ علیه السلام :أتی نِساءٌ إلی بَعضِ نِساءِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَحَدَّثنَها ، فَقالَت لِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا رَسولَ اللّهِ ، إنَّ هؤُلاءِ نِسوَهٌ جِئنَ یَسأَلنَکَ عَن شَیءٍ یَستَحیینَ مِن ذِکرِهِ . قالَ : لِیَسأَلنَ عَمّا شِئنَ ، فَإِنَّ اللّهَ لا یَستَحیی مِنَ الحَقِّ. (3)
.
1- .الفردوس : ج 5 ص 144 ح 7765 عن الإمام علیّ علیه السلام .
2- .الفردوس : ج 5 ص 73 ح 7494 عن الحکم بن عمیر ، کشف الخفاء : ج 2 ص 377 ح 3147 .
3- .دعائم الإسلام : ج 1 ص 115 ، عوالی اللآلی : ج 3 ص 30 ح 81 وراجع منیه المرید : ص 173 و ص 259 .